Jolande Withuis, VPRO-Zomergasten, 5 augustus 2012

Jolande Withuis (Zutphen, 1949) is een historisch sociologe en werkt sinds 1999 op het NIOD. Ze schrijft voor de belangrijkste landelijke dagbladen en publiceerde een biografie over verzetsheld Pim Boellaard. Op het moment is ze bezig met een biografie over Juliana.

Jan Leyers vraagt haar of ze de laatste week druk bezig was met dat laatste. De goedlachse Withuis met een jeugdige uitstraling antwoordt dat ze vooral bezig was met de uitzending van Zomergasten. Het selecteren van de fragmenten bezorgde haar veel plezier. Ze begint met de leader van De wrekers uit 1967, waarin vooral Emma Peel (Diana Rigg) als onafhankelijke schietende vrouw haar tijd ver vooruit was. Jolande zat op het gymnasium in Amsterdam en kon de serie, net als haar moeder, zeer waarderen. Anders dan haar vader, een journalist voor De Waarheid, die of aan het schrijven was of over zijn schaakbord gebogen zat.

Het gesprek gaat verder over het communistische gezin waarin ze opgroeide en waarin leuke dingen niet bestonden. Alles was politiek. Haar vader drukte zijn stempel op het gezin. Ze keken niet naar De bezetting van Lou de Jong, omdat zijn visie niet deugde. Jan Leyers luistert met een meewarige blik toe, maar Jolande zegt dat ze het niet als een straf beleefde. Later ontdekte ze de tuin en de muziek. Ze was in haar jeugd een keurig meisje en ze deed netjes haar huiswerk. Het was een mooi moment geweest om te vragen hoe haar vriendinnen op school daarop reageerden, maar Leyers schakelt over naar een fragment van NBC over De Rosenbergs, die vanwege hun communistische sympathieën in 1953 in de VS op de electrische stoel belandden.

Withuis vond het vooral erg dat de commentator op het eind zegt dat de 37-jarige Ethel, die nog niet dood bleek toen ze de electroden losmaakten en dus opnieuw een aantal schokken te verduren kreeg, in de hemel nog wat uit te leggen had. Het brengt haar opnieuw op haar jeugd. Een communistisch gezin was van een ander orde. De ambtenarij was in de koude oorlog voor communisten verboden. Er was altijd een gevaar dat men hetzelfde overkwam over de Rosenbergs. Tegelijk voelde men zich, net als de Rosenbergs, geen slachtoffer. Men achtte zich superieur boven andersdenkenden. Withuis vindt het verkeerd dat Ethel zo opging in haar idealen, dat ze de dood verkoos boven het leven. Zelf verzwakte haar communistische overtuiging, juist in een tijd dat medestudenten zich ertoe bekeerden.

Een heel ander onderwerp betreft de verloving van Diana en Charles. In het BBC-interview met het paar uit 1981 oogt Diana heel schuchter. Withuis, die zichtbaar zweet onder de lampen en regelmatig met een zakdoekje haar gezicht bet, zegt dat Charles al een geliefde had en dat hij een baarmoeder nodig had. Ondanks alles ontwikkelde Diana zich tot een sexy en sterke persoonlijkheid. Ze probeerde de monarchie te vernieuwen maar werd slachtoffer van het rigide systeem. Withuis keek, ondanks haar reserves bij de persoon van Diana, toch bedroefd naar de uitzending van de begrafenis. Ze verklaart dat als een bevrijding uit een cultuur waarin de dood weggemoffeld werd. Tegelijk vindt ze deze vorm van rouwverwerking, die veel navolging kreeg, kitscherig: alsof er geen gradaties meer zijn in vormen van verdriet.

De verloving van Diana en Charles vormt een opmaat voor een paar korte fragmenten over Juliana, die ook min of meer uitgehuwelijkt werd. Ondanks alle moeite van het hof om haar aan een man en vooral aan nageslacht te helpen, was Juliana niet trouwlustig en had ze een eigen willetje. Bernard diende zichzelf aan en kneedde, zoals hij zelf zei, het ouderwetse meisje tot een geëmancipeerde vrouw. In een NOS-televisieinterview uit 1987 door Maartje van Weegen trekt Juliana Bernard aan zijn jasje en vraagt hem voor de camera te vertellen waarom hij met haar getrouwd is. Net als Charles ontwijkt Bernard de vraag. Het is een moeilijke kwestie of Bernard zijn vrouw onderdrukte. Net als Diana kreeg Juliana in de omgang met het lossere Bernhard de kans zich te bevrijden van de sfeer aan het hof. Misschien juist tegen die weerstand in. De werkelijkheid is gecompliceerder dan men denkt. Juliana bleef wel altijd van Bernard houden. Helaas kreeg Withuis van Beatrix geen toegang tot de persoonlijke brieven van Juliana. Een gemiste kans van de vorstin, omdat er nog nooit een serieuze biografie van Juliana is verschenen. Die van Withuis komt in de loop van het volgend jaar uit.  

We zien een dansje van drie jonge meisjes, die hun ouders zijn kwijtgeraakt. Het fragment komt uit Cria Cuervos (1976), de poëtische film van Carlos Saura en de keuzefim van Withuis. Ze vindt de film een prachtig voorbeeld van de verbeelding die door de werkelijkheid heendringt. Meer dan een politieke film over de Franco tijd. Jan Leyers kent het liedje Porque te vas? ook nog en zingt het nog net niet.  

We gaan naar een fragment waarin Pim Boellaard door de Amerikaanse televisie wordt geïnterviewd, één week na de bevrijding van Dachau, waar hij als Nacht und Nebelgevangene vanuit de Vogezen naar toe werd gebracht. Withuis hoorde veel goeds over hem toen ze gevangenen ondervroeg voor haar boek Na het kamp (2005). Ze gebruikt inmiddels een waaier om zichzelf koel te houden. Pim en de omstanders ogen opvallend gezond terwijl over het algemeen de gevangenen, als die nog leefden, behoorlijk uitgeteerd waren. Helaas kan Withuis daar niet meer op ingaan. De uitzending gaat, na een intermezzo met een aantal fragmenten uit Bits and Pieces, niet verder. Withuis heeft last van migraine, zegt Jan Leyers. Met spijt in zijn stem kondigt hij alvast de keuzefilm Cria Cuervos van Withuis aan. Wellicht kan de VPRO het restant nog eens uitzenden. Het gesprek was boeiend genoeg.

Hier het tweede scherm met meer informatie over de gekozen fragmenten.