Aan de vooravond van de Amerikaanse presidentsverkiezingen
geeft Geert Mak commentaar op archiefbeelden die Chris Kijne laat zien. Mak
heeft in 2010 een reis gemaakt door de Verenigde Staten, in het voetspoor van
de reis die John Steinbeck vijftig jaar eerder maakte en die beschreven is in Travels
with Charley. Mak beschreef zijn ervaringen in Reizen zonder John.
Volgens hem gaat het bij deze verkiezingen om een historische keuze tussen
voortzetting van de New Deal of een individualistisch kapitalistisch model.
Daarover heerst een fundamenteel conflict.
Rode draad zijn fragmenten uit de jaren vijftig van het
Amerikaanse middleclass-gezin Barstow, wonend in een suburb in Wethersfield dat
uitverkoren is om een dagje naar Disneyland te gaan. Men is vrolijk en
optimistisch, gericht op privacy. Steinbeck reisde door deze oorden. Men was
niet rijk, maar had het goed. De consumptiemaatschappij kwam op. Auto’s kregen
pasteltinten en haaienvinnen. In de politiek heerste een consensus. Kennedy en
Nixon vonden beiden dat de staat een plicht had op het gebied van de sociale
zekerheid. Hun debat werd beroemd. Kennedy won omdat Nixon op de televisie erg
zweette. Obama zou nu jaloers zijn op het gezondheidsprogramma dat Nixon wilde
doorvoeren, zegt Mak.
Kijne toont beelden van een interview met Ayn Rand, die als
gevluchte communiste tegen elke vorm van staatsbemoeienis is en haar aanhanger
Paul Ryan, de beoogde vice-president van de Republikeinen. Kijne vraagt zich af
hoe een land zo kan terugvallen op negentiende-eeuwse denkbeelden.
Volgens Mak zijn de tegenstellingen ideologisch geworden en
heeft men het practische uit het oog verloren. De media en het kapitaal hebben
een grote invloed op de samenleving. De inkomensverschillen zijn spectaculair
toegenomen. De fysieke omstandigheden zijn veranderd. Oude gemeenschappen zijn
uit elkaar gevallen. Het gezin Barstow loopt in Disneyland door Mainstreet USA,
waarin de samenwerkingsgedachte heerste, maar dat volgens Mak toen al een
beetje een museum was. Op zijn reis zag Mak een gebrek aan sociale cohesie. In
Paducah, Texas was alles dichtgetimmerd op een drukkerijtje na, waar een oude
Texas beauty in haar eentje een krant uitgaf. Wat later in het programma zien
we bruggen die instorten door een gebrek aan onderhoud. Vanaf Reagan werd er
een propagandaoorlog tegen de publieke sector gevoerd. Het ambtenarenapparaat
is uitgedund en verzwakt. Ook op onderwijsgebied blijft het land achter,
terwijl men het vroeger eens was over het publieke belang daarvan.
We zien een stel dat werkloos is geworden en niet meer uit
kan gaan. De verlenging van hun uitkering is steeds weer een opluchting. Mak
ziet dit verschijnsel steeds vaker voorkomen bij de middleclass. Door
inkomensverlies, medische kosten en het ontbreken van buffers leeft inmiddels
twintig procent van hen in armoede. Dat brengt onzekerheid met zich mee,
waardoor men soms conservatief gaat stemmen.
Mike woont afgelegen in de Rocky Mountains en organiseert
politieke bijeenkomsten met de grondwet bij de hand. Men is tegen de
Democratische partij omdat die van Hollywood en de bankiers geworden is. In hun
chaotische bedreigde levens kunnen ze tegen abortus zijn, maar wel een zwangere
tienerdochter hebben. Tweederde van de Amerikanen gelooft niet meer in de
Amerikaanse droom, zegt Mak. Men vreest dat de volgende generatie het slechter
zal hebben. Als hun trots geraakt wordt, kunnen er vreemde dingen gebeuren.
Mak beschouwt het Wilde Westen als een mythe zoals Volendam.
Die duurde kort. Daarna was het Westen lang een gebied met windmolentjes en
prikkeldraad. De Verenigde Staten is enerzijds gebaseerd op Verlichtingsidealen
en anderzijds op het bijbelse land van overvloed. Simon Schama stelt dat men in
geval van problemen altijd verder naar het Westen kon. Plaatsen verwijzen vaak
naar de bijbel, zegt Mak. Het is het land, hen door God gegeven, waarin rijkdom
geen schande is. Men heeft nog geen idee dat de grenzen in zicht zijn. Het
water- en energiegebruik is bijna een provocatie. De meerderheid gelooft niet
in een klimaatprobleem. Men is blijven hangen in de jaren zestig. Europa en
China zijn beter op de toekomst voorbereid. De Verenigde Staten zijn kwetsbaar
door de olieverslaving.
Volgens Kijne zijn jongeren teleurgesteld geraakt na 2008.
Hij vraagt of de binding van Obama met de gekleurde jeugd zijn kracht is. Mak
zegt dat de Verenigde Staten veel grondstoffen bezitten, strategisch gunstig
liggen en anders dan Europa door de immigratie een jonge bevolking hebben met
een sterke binding met India en China. De boze veertigers is een uitstervend
ras. We zien een fragment van vrolijk zingende Hispanics die vol voor Obama
gaan. Volgens Mak richten de Verenigde Staten zich meer op de Pacific en minder
op Europa, dat in de schaduw blijft. De Verenigde Staten keren terug van een
messiaanse opdracht naar een normalere positie.
Tenslotte zien we een jonge Amerikaanse vrouw op een fiets,
die zegt dat de goudkoorts weliswaar over is, maar dat de Amerikaanse droom
groter is dan geld. Het gaat om vrijheid van het systeem door het produceren
van eigen zonne-energie. Amerikanen zijn flexibel en gewend steeds weer opnieuw
te beginnen.
Mak vindt dit een typisch individualistisch geluid uit
Californië, waarin de oude pioniersmentaliteit doorklinkt. Hij betwijfelt of
men zo flexibel is. Amerika heeft zijn grenzen. Het is een trots en
patriottisch land in een overgang. Mak vraagt zich af of het erg is als de oude
droom verdwijnt, maar vindt wel dat Amerikanen zonder die droom geen Amerikanen
meer zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten