Van Bihar tot Bangalore, televisie serie, winter 2012 - 2013

Jelle Brandt Corstius heeft een nieuw doel. Na zijn reportageserie uit Rusland bezoekt hij een ander groot land: India. Hij doorkruist het van Noord naar Zuid. Volgens de aankondiging wonen daar meer armen dan in de armste zesentwintig Afrikaanse landen bij elkaar. Maar zijn er ook veel rijken. Ik ben benieuwd of deze serie net zo interessant is als de vorige. JBC is natuurlijk minder bekend in een land waar hij geen correspondent was. India is in ieder geval heel wat kleurrijker dan Rusland.

Aflevering 1: Het Heilige Water

JBC reist langs de Ganges, de heilige rivier die uit de Himalaya komt. In Varanasi drinkt hij een glas Ganges water dat reinigend moet zijn en laat zijn aura lezen. Daar mankeert weinig aan. Ook de reportages worden interessant volgens de auralezer, die verder nog beweert dat goede rivierbacteriën slechte rivierbacteriën opeten. Daarmee geeft hij iets essentieels aan over India. Het kent een sterk geloof, al is het hindoeïsme volgens een man op straat geen geloof maar een manier van leven. Op dat moment wordt het feest van Shiva uitbundig gevierd. JBC drinkt een glas marihuana thee en danst mee. Hij heeft in Rusland geleerd in het diepe te springen want anders komt men nergens. Hij bezoekt een ashram waar oude mannen verlossing proberen te vinden, nadat ze afscheid van hun familie hebben genomen. JBC constateert een soort zorgeloosheid, wanneer men aanneemt dat de vrije wil niet bestaat. Hij zit bij een crematie en hoort dat mensen die hier sterven naar het nirwana gaan en niet meer terugkomen. Een wetenschapper van de universiteit van Varanasi neemt watermonsters. Hij weet dat er jaarlijks alleen al 33.000 personen in de Ganges verdwijnen. Door de baden ontwikkelt men een immuniteit. Hij raadt JBC aan niet te gaan baden en doet het zelf het liefst in het midden van de Ganga, zoals de Ganges hier genoemd wordt. 

Risikesh ligt meer stroomopwaarts en daar is het water schoner. Het is de plaats waar veel spirituele stromingen hun verblijfplaats hebben, zoals ook die van Osho. We zien beelden van een dynamische meditatie, waarbij men alle woede uit het lichaam werkt. Een jonge vrouw heeft geen relatie meer nodig sinds ze Osho heeft. De jonge yogi Gopal zorgde tien jaar voor een guru. Hij doet JBC voor hoe hij zijn neus kan reinigen door er een draad doorheen te halen. Alles is voorbestemd. Daarom, mijmert JBC, bestaat het kastenstelsel hier nog. Hij bezoekt een oude swami die wetenschapper was en inmiddels in hongerstaking is tegen de vervuiling van de Ganges. Een kluizenaar vergeet zijn verleden. Hij is voorbereid op de dood, maar later horen we van JBC dat hij met zijn hongerstaking gestopt is en dat de Ganges nog vervuilt. Toch is JBC niet ziek geworden van het glas water. Wellicht is de rivier heiliger dan hij dacht.

Aflevering 2: De kostbare bruidsschat

In Chandigarh in de Punjab gelooft men niet dat JBC nog vrijgezel is. Negen op de tien huwelijken worden gearrangeerd. Liefdesrelaties houden vaak geen stand omdat de ouders er geen invloed op hebben. Een medewerker van het Love Commando dat opkomt voor het liefdeshuwelijk en in het geheim moet opereren, bevestigt dat het gearrangeerde huwelijk het kastesysteem en de familiebezittingen in stand houdt. JBC gaat naar een huwelijksceremonie van een stel dat door de ouders zijn samengebracht en die het wel met elkaar kunnen vinden. De man wil zelfs een dochter, ook al moet hij straks als ze trouwt voor haar een bruidsschat betalen. In India is daarom een tekort aan meisjes. Ze worden als baby vergiftigd of verwaarloosd. Een Indiase dokter hoorde van een meisje dat aan de honden werd gevoerd, omdat ze de vierde dochter was en anders werden de vrouw en de andere dochters het huis uitgezet. Scheiden is taboe. Een gescheiden vrouw heeft geen leven meer. JBC bezoekt een kindertehuis waar meisjes worden opgevangen. Ouders kunnen hun kinderen te vondeling leggen in een kastje en daarna aan de bel trekken. Het adopteren van meisjes is niet toegestaan.  

Aflevering 3: De onaanraakbaren

Naast de kasten zijn er de kastelozen, ofwel de Dalits. Vroeger mocht hen schaduw niet over je heen vallen, maar dankzij Gandhi is het stelsel in de jaren vijftig afgeschaft, in theorie althans want in de praktijk duren de vernederingen voort. JBC is in Bihar waar Ghandi zijn campagne tegen het kastesysteem begon. Het is een van de armste staten van India met veel gijzelingen en anarchie. JBC bezoekt een bijeenkomst van de politie met kinderen van Dalits. Ze krijgen allemaal een prijsje. Sommige raken de schoenen aan van de agenten aan om hun lot te begunstigen. Een jonge veger in het ziekenhuis vraagt JBC mee voor een kopje thee want dan krijgt hij een glas in plaats van een plastic bekertje. Hij wil toch eens weten hoe het is om uit een glas te drinken. Hij zegt dat ontwikkeling niet mogelijk is vanwege de discriminatie. Officieel mochten ze ook niets aanraken. Onderling discrimineren ze elkaar ook.

JBC gaat op bezoek in een dorp met sloppen en een villawijk. Dalits mochten niet trommelen op hun bruiloft en werden in elkaar geslagen. Negentig procent van de bewoners in de sloppen heeft geen electriciteit maar dankzij generatoren die op rijstkaf werken, is men in staat de bevolking van stroom te voorzien, waardoor die kan lezen en het alfabetisme rap afneemt.

JBC wordt wakker van een parade ter ere van Ambedkar, die veel heeft gedaan voor de emancipatie van de Dalits. Hij werd Boeddhist omdat de Hindoes weinig met hen op hadden. Er staat zelfs in hun boeken dat Dalits hun kinderen namen moeten geven die afkeer opwekken.

JBC vraagt zich af waarom de Dalits nooit in opstand zijn gekomen. De onderdrukking is geïnternaliseerd, zegt een vertegenwoordiger van het Dalit-centrum. Een man uit een hogere kaste kon zonder probleem het huis van een vrouw van een lagere kaste binnengaan en met haar doen wat hij wilde. Het geweld is toegenomen omdat de Dalits zich meer bewust zijn van hun positie.

JBC bezoekt een openluchtschooltje waar kinderen van Dalits onderwezen worden. Een

Indiase man uit de cameraploeg wilde niet met de Dalit-leraar aan tafel zitten.

Tenslotte spreekt JBC met Sushil Kumar die meedeed met Weekend Millionaires en de quiz won. Zijn beroemdheid zorgde voor problemen. De houding van de mensen veranderde. Men bedelt om geld maar Sushil geeft niets weg omdat hij niet weet waar het terechtkomt. Hij bouwt wel een huis voor zijn hele familie.

De Dalits moeten niet zichzelf discrimineren, misschien is dat de echte revolutie, concludeert JBC.

Aflevering 4: De kraamkamer van de wereld

JBC is in Bangalore, waar de vooruitgang voelbaar is. India is een jong kind met een grote toekomst. De bevolking in Bangalore is van enkele honderdduizenden naar acht miljoen gestegen. Er is veel veranderd. Een kapper verdiende vroeger 7 cent per knipbeurt en nu meerdere euro’s. Eerder had de man niet meer dan één maal per dag. Zijn klant is een koffiehandelaar die ook in auto’s is gegaan. JBC rijdt met hem mee in zijn Rolls Royce naar een showroom van Mercedes Benz. Hij koopt altijd meerdere auto’s tegelijk.

Get Friday is een outsourcing bedrijf dat diensten levert over de hele wereld. Zo is er een wake –up dienst. JBC ziet het al voor zich dat ouderen in Nederland wakker gebeld worden vanuit India. Een medewerkster afkomstig uit Bihar leert er dagelijks iets nieuws. Ze zocht een vrouw voor een Australiër en vond een Japanse die in Moskou woont. De laatste is niet op de hoogte van haar inspanningen, want ze werkt vanuit het domein van de man. JBC vraagt haar of zij misschien iemand voor hem weet.

De staat houdt de bedrijvigheid niet bij. Een vroegere textielondernemer zette vanwege het stroomtekort een windturbine neer en produceert die inmiddels in een fabriek, ook voor de export. Omdat zonne - en windenergie goedkoper zijn dan diesel neemt de vraag sterk toe. Door de democratie en de Engelstaligheid ontwikkelt de economie zich snel, zegt de man.

Nadelige kanten zijn corruptie, hebzucht en afval. Een koe heeft gemiddeld twintig plastic zakken in zijn maag en er zijn meer mobiele telefoons dan w.c.’s. Het handwassen wordt overgenomen door machines. Dat is gunstig voor de wasmannetjes, die in een wasserette worden tewerkgesteld, want de chemicaliën waren slecht voor hun lijf. Een wasjongen heeft een studie boekhouden gedaan. JBC hoopt dat hij daar zijn toekomst in vindt. 

Hij bezoekt een plek waar zeventig draagmoeders wonen, die met IVF behandeld zijn. Ze verdienen daarmee veel geld waarmee ze bijvoorbeeld een huis kunnen laten bouwen of hun kinderen kunnen laten studeren. Ze mogen tot de keizersnede niet het huis uit om te voorkomen dat er iets mis gaat met de vrucht. Ze blijven op de hoogte van de ontwikkeling van het kind. In het hindoeïsme is het als een goed doel gezien. Soms doen ze het ook voor een vrouw die geen zin heeft in de zwangerschap. JBC spreekt de Canadese Lisa die na vier miskramen op deze manier binnen korte tijd aan twee kinderen komt. Ze noemt ze twiblings, twin siblings. Pas toen ze haar nieuwe zoon de fles gaf had ze het idee dat hij van haar was.

JBC zegt dat door de vooruitgang de gezelligheid en de kleine winkeltjes verdwijnen. Men is meer gericht op het individu dan op de gemeenschap. Wellicht kan men de fouten vermijden die wij gemaakt hebben

Aflevering 5: De sterren van de sloppen

JBC loopt rond in Dharavi, de enorme sloppenwijk van Mumbai die vanuit het vliegtuig al zichtbaar is. Een miljoen moslims, christenen en hindoes leven er vreedzaam samen en werken in de recycling, omdat hier in de jaren zestig veel afval werd gestort. Slumdog millionaire is hier gefilmd. Afval bestaat niet, alles is een grondstof, zoals een jongeman toont die in de plastichandel zit. Het wordt gesorteerd, vermalen, gesmolten en gedroogd. De machine die vermaalt is gevaarlijk voor de handen en maakt een enorm lawaai. Zijn vader kwam in 1973 uit Uttar Pradesh.

JBC ziet op straat een blauwe hond, die niet beschilderd is maar kleurstof over zich heen kreeg. Tijdens het vrijdaggebed zitten moslims op tapijten die buiten zijn uitgerold vanwege ruimtegebrek in de moskee. Hindoes vieren het feest van Hanuman. JBC voelt zich er op zijn gemak en danst mee. Het is leuk om te zien hoe hij ongedwongen contact maakt met de bevolking. Hij vraagt een jongeman, die uit respect voor zijn religie op blote voeten loopt, naar de stroomvoorziening die illegaal oogt maar legaal afgenomen wordt. Er verrijzen steeds meer flatgebouwen, maar de jongeman woont liever in de sloppen. Hij toont JBC zijn kamer op de bovenste verdieping die nog opgeknapt moet worden.

Elke buurt heeft zijn specialisme en zijn eigen bewoners, zoals de Tamils die leerlooien. Er is twintig minuten water per gezin, maar drie uur als je zelf een dure leiding hebt. Door de economische groei is er een schaarste aan huizen. Sommigen slapen op straat, anderen op karton in hun fabriekje. JBC spreekt met dragers die net genoeg te eten hebben om van te leven.

Shamim komt uit West Bihar en werkt in een fabriekje waar men textiel bedrukt. Hij ziet zijn gezin twee keer per jaar en mist hen elke dag. Na het werk en voor het avondeten volgt hij Engelse les. Shamim wil die taal verspreiden in zijn dorp want dat vergroot de kansen op succes. Ze slapen op hun werktafels.

JBC kijkt naar een danser die hoopt op een rol in een Bollywood film. Ook om middernacht wordt er nog gewerkt. JBC had er geen idee van dat het er in een sloppenwijk zo aan toe ging. Er is zelfs een fitnessstudio geleid door een bekroonde bodybuilder, hetgeen JBC doet opmerken dat ook de V.S. zo ontstaan is, met hard werken en bodybuilding.

Tenslotte komt JBC bij de zee. Ondanks dat het strand bezaaid ligt met drugsnaalden, neemt men er toch op de herdenkingsdag van Ganesha een rituele duik om zich vervolgens door de wangen te laten doorboren of haken in de rug te laten steken, dit om ongeluk uit te bannen en onreinheid kwijt te raken. JBC heeft er geen commentaar op. Dat is ook overbodig.   

Aflevering 6: De pijnlijke waarheid

In Godhra, Gujarat, dat grenst aan Pakistan, vinden regelmatig godsdienstrellen plaats tussen moslims en hindoes. In 1949 werd India onafhankelijk van Groot Brittannië. Moslims vertrokken naar Pakistan, hindoes naar India, maar een groep moslims bleef hangen in Gujarat. Ze worden achtergesteld, net als de hindoes in Pakistan. Vanaf 1912 kwam het vijf keer tot ernstige rellen. In 2002 brandde er een trein uit met hindoes die op bedevaart waren geweest. Dat leidde tot acties tegen de moslimbevolking. Het moslim parlementslid Jafri werd daarbij gelyncht. De regering van Modi trad niet op. Niemand werd berecht, wel werden tien moslims berecht voor de treinbrand. JBC bezoekt Santji Bhatt, een politie-commissaris die om ingrijpen verzocht maar zelf in de gevangenis terechtkwam. Hij kreeg veel steunbetuigingen vanwege het tirannieke bestuur van Modi, maar wordt tegelijk beschermd door de politie. Voor wat dat waard is, zegt zijn vrouw die bang is voor geweld door militante hindoes. Bhatt denkt dat het nog lang kan duren voor er gerechtigheid komt. Dat vereist een omwenteling binnen de regering en Modi maakt inmiddels kans om premier van India te worden.    

JBC loopt rond in de drukke stad en spreekt van een permanente volksverhuizing. De vrouw van een riksha-berijder kwam om in de trein. Hij maakt geen onderscheid tussen moslim of hindoe-passagiers. Cricket is de nationale volkssport. Een man is een club gestart voor jonge moslims en hindoes. Dat moet leiden tot verbroedering en  verbondenheid en kansen voor moslims om als sporter op een universiteit te komen. Een eigenaar van een metaalfabriek én hoofd van de moslims is tegen het gemengde huwelijk omdat zoiets geen stand houdt.

Tijdens het Holi-festival waarbij het nieuwe jaar wordt gevierd, wordt JBC besmeurd met kleurpoeder. Hij leest later dat die soms giftig is en dat er kinderen aan zijn bezweken.

Hij bezoekt ook een vreugdevuur op de grens met de moslimwijk. De moslims vieren een ander feest, maar minder uitbundig dan de hindoes. De moslim-arts en gynaecoloog Vali werkt gewoon door. Hij zet zich in voor vrede tussen hindoes en moslims. Volgens hem voert slechts een kleine minderheid actie. Het hindoe-nationalisme rommelt op de achtergrond. Ghandi werd vermoord door een aanhanger die vond dat hij te tolerant was tegenover de moslims. Veel kastelozen bekeerden zich tot de islam.

Aflevering 7: Het sprookje Bollywood

JBC is in Mumbai en staat met vele anderen bij het huis van Bachchan, een bekend Bollywood acteur, die vanwege zijn vele schnabbels overal in het straatbeeld opduikt. Men wil graag een glimp opvangen van de man die in de eerste Bollywoodfilm Sholay speelde. Er komen zelfs bussen met toeristen door de straat. Een omstander zegt dat hij geen woord zou kunnen uitbrengen als hij met de acteur mocht praten. Daar is hij dan. Zelfs JBC is blij, al is hij, anders dan de meerderheid van de wereldbevolking, niet zo enthousiast over de lange en drakerige Bollywood producties, die geschikt zijn voor alle leeftijd en alle klassen.

In het Edward theater kan men goedkoop naar oude films kijken omdat er geen airconditioning is. Vroeger zat de zaal stampvol, maar toen werden er ook nog goede films gedraaid zegt een omstander. Tegenwoordig zit er geen duidelijk verhaal of les meer in de films.

In een toneelschooltje voor armen worden kinderen de beginselen van de acteerkunst bijgebracht door een oud acteur, die met Bachchan speelde en in één film tien rollen op zich nam waarmee hij de London Times haalde. Een knap jong meisje met blauwe lenzen vertelt dat ze pas voor de lessen hoeft te betalen als ze geld heeft verdiend in de film. Ze vertelt ook dat de heldin tegenwoordig een lichte huidskleur moet hebben.

JBC heeft gehoord over de casting couch. Castingdirecteuren kunnen gemakkelijk meisjes in bed krijgen. JBC gaat op bezoek bij een vrouw die zeer kleinbehuisd is met haar gezin in de sloppenwijk en al een rol heeft gespeeld zonder haar eer te verliezen. Dat heeft haar wel de nodige promotiekansen gekost. Bollywood is veel schone schijn en de prijs is hoog, zegt ze.

JBC is bij een casting sessie. Een medewerker legt uit dat men X factor moet bezitten, de directeur zegt dat als actrice hard werken is en dat men er niet komt door naar bed te gaan met een sleutelfiguur uit de filmindustrie. Een jonge vrouw van vierentwintig deed al reclames. Ze geeft toe dat de filmwereld hard en dat geduld vereist is.

JBC bezoekt het enorme complex waar films worden gedraaid en waar ook veel toeristen worden rondgeleid. Een ambulance chauffeur reed 28 uur met zijn gezin om het complex te bezichtigen. Net als de toeristen worden de figuranten met bussen uit de sloppenwijken aangevoerd. JBC gaat naar het plaatsje Malegoan waar tegen weinig kosten een hindoe versie van films wordt gemaakt. Na een film met Chaplin begint met net zoveel plezier aan Spiderman. Regisseur Nasir wil geschiedenis schrijven.  

Aflevering 8: De weg naar huis

JBC reist in een gezellige Indiase vrachtwagen mee van Maharashtra Mumbai naar Delhi. Achterin zitten zijn zoon en een neef die halverwege uitstapt bij zijn huis. Vijf miljoen vrachtwagens per dag houden het land draaiende. Over de 1500 kilometer doet chauffeur Singh vijf dagen. Singh was drie jaar bijrijder. Bij tolpoortjes moet hij vaak extra geld betalen. Hij waarschuwt de beambten dat er gefilmd wordt en dat ze hem niet moeten flessen. Steekpenningen zijn normaal. Vaak doet men geld tussen de papieren om de afhandeling te bevorderen. Het is moeilijk het systeem te veranderen. Politici staan aan de top van de malafide pyramide, zegt JBC. Een rijbewijs wordt vaak gekocht.

Tussendoor JBC uitstapjes, bijvoorbeeld naar een bureau waar toekomstige vrachtwagenchauffeurs rijexamen doen. Ze moeten hun rijbewijs elke twee jaar verlengen. Er gebeuren veel ongelukken, zegt de beambte die een theorie-examen aflegt aan een knappe jonge vrouw. Ze kent de verkeersborden onvoldoende. Zelfs JBC kan de man niet overhalen de vrouw haar diploma te geven. Ze moet terugkomen, legt een andere official herhaald uit. JBC gaat mee in een vrachtwagen waarmee de praktijkexamens worden gedaan. De kandidaten zitten achterin en rijden om beurten een stukje. Een jongen die nauwelijks boven het stuur uit komt, remt te hard en toetert te weinig, maar slaagt desondanks.

Het is gezellig met Singh. Hij rookt bidi’s omdat die minder schadelijk zijn dan sigaretten. Ze passeren een plek waar enkele dagen daarvoor een dodelijk ongeluk is gebeurd. JBC ziet de knie van een slachtoffer tussen de restanten van de vrachtwagen. Singh vertelt dat hij acht jaar geleden achter het stuur wegdoezelde, tegen een auto aanreed en een hoofdwond opliep die gehecht moest worden. Volgens Singh gebeuren er honderd ongelukken per dag. Men helpt elkaar bij ongevallen. Soms brengt hij een gewonde naar het ziekenhuis. JBC vindt het jammer dat bij ons dit soort spontane hulp in ons land verdwenen is. Een koe steekt de weg over. Singh doet een godsdienstig ritueel in de auto. Later kookt hij een linzengerecht met 25 tenen knoflook en er zijn ook chapatti’s met groente. Het smaakt JBC goed. JBC slaapt elders. Hij vertelt dat Indiërs altijd geschokt reageerden dat hij alleen reisde. Daar zijn altijd anderen om je heen, behalve op de wc.

Hij bezoekt een toetermaker, die hem verschillende geluidjes laat horen die uit een claxon komen. Een toeter is in India belangrijk. Blow your horn staat achter op de vrachtwagens. Zelfs midden in de nacht op een stille weg presteert men het nog om een paar keer per minuut de claxon in te drukken. Terug in Nederland kon JBC de slaap niet vatten vanwege de stilte.

Inmiddels rijdt de zoon. Hij heeft het besturen van Singh afgekeken. Die zegt dat ze een goede relatie hebben. Hij wil dat zijn zoon arts wordt. Het is ontroerend te zien hoe zorgzaam Singh voor zijn zoon is. Midden in de woestijn staat een file vanwege werkzaamheden aan een dam. Met bamboestokken verhindert men dat chauffeurs langs de file gaan. JBC zag eens een agent die met een bamboestok snelrecht pleegde in het verkeer.

Hij vindt reizen leuk. Je hebt iets achter gelaten en je weet niet waar je terechtkomt. Tijdens het reizen denkt hij niet na. Ze passeren een bruiloftceremonie bij een tempel waarbij een sippe bruidegom rondjes op zijn paard rijdt, terwijl om hem heen gedanst en gemusiceerd wordt. JBC wil zo’n bruiloft ook wel. De bruid is niet te bekennen. Singh zegt later dat de bruidegom triest oogde maar in zijn hart blij was. Singh is niet uit liefde getrouwd. Dat mogen de Rajputs niet. Zijn huwelijk is gearrangeerd. Ze komen bij zijn huis langs de weg met geiten in een dorre tuin. Zijn vrouw bakt chapatti’s. Hij is trots op zijn bronwater. Singh wil het land verkopen voor de snelweg die hier komt en daarmee een hotel laten bouwen voor zijn kinderen.

In een kort slotwoord zegt JBC dat de tragiek van India de nauwe relatie is tussen dood en leven. Het land verandert snel. Men heeft stroom en studeert. Dat was een generatie geleden nog anders.

Hier de acht boeken die de VPRO bij elke aflevering selecteerde. Met aandacht voor de roman Een wankel evenwicht van Rohinton Mistry die bij aflevering 5 hoorde, hier meer informatie over deze sympathieke serie, die een vergelijking met de Russische serie glansrijk doorstaat.