Groot schrijver, berooid van land en taal
De Vlaamse germaniste Els Snick schreef een boek over Joseph
Roth met de verrassende titel Waar het
slecht gaat is mijn vaderland en de ondertitel Joseph Roth in Nederland en België, waarmee de strekking meteen duidelijk
is. Tommy Wieringa schuift naast Snick bij Wim Brands aan omdat ook hij vanavond in de Stadsschouwburg in Amsterdam spreekt tijdens de herdenking van Joseph Roth, die
75 jaar geleden in 1939 overleed.
Snick haalt een kenmerkend citaat uit 1938van Roth aan: Das bin ich wirklich - böse, besoffen, aber gescheid. Ze legt
uit dat Roth werd kwaad kon worden, op de Nazi’s maar ook op zijn Amsterdamse uitgevers
die hem te weinig voorschotten gaven. Hij was al vroeg een zwaar drinker, maar
hij bleef een heer. Roth werd in 1894 in Galicië geboren dat deel uitmaakte van
het Oostenrijks Hongaarse rijk en dat nu in Oekraïne ligt. In 1916 vocht hij
mee in de Eerste Wereldoorlog, waar hij getuige was van verschrikkingen, zijn
huwelijk was niet gelukkig omdat zijn vrouw schizofreen werd. Hij werkte als
journalist en woonde in hotels omdat huizen waren om in te sterven. Zijn vriend
Stefan Zweig probeerde hem over te halen om wijn te drinken in plaats van
sterke drank.
Wieringa drinkt niet als hij schrijft. Hij vult nog aan dat
Roth een enorm pleitbezorger was van zijn eigen werk en daarom meer geld
loskreeg dan anderen en dat de vriendschap tussen Roth en Zweig nogal pijnlijk
was, omdat Roth afhankelijk was van Zweig. Het proza van Roth vindt hij
bijzonder omdat het helder is en aan de kern raakt van de mens. Het is
eenvoudig en het kent diepgang. Hoewel Roth de journalistiek haatte, maakte die
hem tot een beter schrijver.
Brands vraagt of Roth aantekeningen maakte.
Snick antwoordt dat zijn dagboekaantekeningen bewaard zijn
gebleven en digitaal te raadplegen zijn. Daarin schetst hij onder andere kort een
portier van een hotel in Oostenrijk, hetgeen door Wieringa een mini bio wordt
genoemd. Snick vult aan dat Roth in koffers leefde. Zijn eerste boeken gingen
over de verwerking van de Eerste Wereldoorlog en daarna schreef hij over het
immigrantenbestaan dat hij leidde omdat zijn vaderland niet meer bestond.
Wieringa leest een fragment voor uit Hotelmens, reportages en brieven (2014):
‘Een van de grootste
Berlijnse hotels heeft zijn portier afgeschaft. In zijn plaats doet nu,
wellicht nauwkeuriger, maar ook zakelijker en onpersoonlijker, een soort
voorziening dienst, 'verkeers- en inlichtingenbureau' genoemd, met secties voor
alles wat de gasten nodig hebben: een wekdienst, een postkantoor, een
reisbureau en dies meer. De functionarissen van deze secties zijn niet in
livrei. Het plechtige donker van hun pak roept een sfeer zonder fooien op,
terwijl, zoals iedereen zich wel herinnert, de vrolijke glans van de
messingknopen aan het uniformjasje van de portier heerlijke associaties placht
op te wekken. Naar het schijnt heeft Amerika als eerste de dood van de portier
goedgekeurd en veroorzaakt'.’
Snick schetst zijn leven in Berlijn. In hotellobbies
observeerde hij het zakendoen. Hij werd journalist van de Frankfurter Zeitung tot
hij 1933 zijn land ontvluchtte en brak door met Job (1930) en Radetzkymars (1932).
Hoewel hij goed verdiende was het leven in hotels duur, had hij een zieke vrouw
te onderhouden en een nieuwe relatie met kinderen en daarnaast ook een groot
hart, waardoor hij tenslotte berooid eindigde. Snick vindt dat Roth, hoewel hij
de opkomst van Hitler voorspelde, geen typische Exilschrijver is omdat hij
vooral getraumatiseerd werd door de Eerste Wereldoorlog, die een einde maakte
aan het grote Oostenrijks Hongaarse rijk, hem vaderloos maakte en hem afsneed
van zijn taal.
Wieringa zegt dat Roth steeds radicaler werd over het
verheerlijken van het verdwenen keizerrijk. Er was zelfs een opstootje tijdens
zijn begrafenis tussen verschillende religieuze en politieke facties die
allemaal hun mening hadden over de geheimzinnige joodse katholiek, die in het
graf gelegd werd. Volgens Wieringa zou Roth met duivels genoegen over de
grafscène geschreven hebben.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten