Wanhoop en overmoed van een geestesziek heerser
Tijdens de laatste Nacht
van de Filosofie hield de jonge Australische filosoof Damon Young een
praatje over zin en vrijheid. Hij stelde dat het universum geen betekenis heeft
en dat we die zelf moeten inbrengen. Terwijl hij praktische aanwijzingen gaf om
die betekenis te vinden, ging hij er dus vanuit dat we ons neerleggen bij het
betekenisloze universum. Dat doet niet iedereen. De wrede Romeinse keizer
Caligula accepteerde de levensorde niet en meende een manier gevonden te hebben
om de ultieme vrijheid te bereiken, namelijk door zich de orde te plaatsen.
Monster! Met deze uitroep begint het toneelstuk Caligula naar de gelijknamige roman van
Albert Camus in de regie van Thibaud Delpeut. De keizer kijkt als het ware
vooruit naar de wreedheid die hij zal begaan. Het is vlak na de dood van zijn
zus en geliefde Drussila. Om het verdriet te verwerken en zijn eenzaamheid te
boven te komen, moeten anderen eraan geloven.
Hoofdrolspeler Vincent van der Valk staart tijdens de
openingszinnen naar zichzelf op het projectiescherm dat eveneens een hoofdrol
in deze productie vertolkt en dat zijn emoties meer dan levensgroot toont. Het is
de expressie van de waanzin die we op het doek zien. Het drama vangt aan als
Cherea, die de zaken voor de keizer behartigt, meldt dat de schatkist leeg is.
Dan onterven we de kinderen in de stad Rome gewoon, stelt Caligula die geen
tegenspraak duldt. Degenen die zich verzetten worden doodgemaakt. Als een
verwend kind wil hijzelf de maan bezitten.
Het is het begin van een terreurbewind, dat ook zonder veel geweld
zeer aanschouwelijk wordt gemaakt. De scène met de aangetrouwde Lapidus, wiens zoon
werd vermoord en wiens vrouw op het scherm wordt verkracht, is schrijnend
genoeg en doet denken aan misstanden die in de wereld om ons heen dagelijks
plaatsvinden. Ik moet tenminste aan dit soort sadisme denken als ik lees over
de burgeroorlog in Syrië. Zou Assad wel eens in de spiegel kijken?
Toch is er in de onmiddellijke nabijheid van Caligula begrip
voor zijn persoon. Zijn bediende Helicon is blij dat hij geen slaaf meer is, maar
vrij rondloopt in het paleis en op zoek kan gaan naar de maan, zijn minnares
Caesonia wil hem troosten met haar wulpse lichaam en zijn vriend Scipio is,
ondanks de moord op zijn vader, nog altijd trouw aan zijn maat. Er is zelfs nog
tijd voor een grap in de vorm van de openbaring van de kut van Venus.
Desondanks kan de terreur niet door blijven gaan. Na drie
jaar zegt Cherea dat Caligula weg moet. Het leven is door alle willekeur te
onvoorspelbaar geworden. In een aangrijpende scène maakt Cherea aan Caligula
duidelijk dat zijn spel is uitgespeeld. Hij wordt daartoe klem gezet tussen de camera's.
Caligula wil van hart tot hart met Cherea praten, maar die weet dat zoiets niet
mogelijk is. Helicon beseft inmiddels dat hij met een gek te maken heeft en Scipio
wil zich terugtrekken, maar zijn handen van zijn vriend zijn hem te snel af. Te midden
van alle lijken blijft alleen nog Caesonia over, maar zelfs zij is haar leven
niet zeker (zie foto).
Tenslotte roept Caligula tegen het door hem kapot
gemaakte scherm: ‘Op naar de geschiedenis. Ik leef.’ Des te meer kregen we in
1939 door Camus, in 1996 door Van Hove en nu in 2014 door Delpeut ingewreven hoe het is in de wereld. De
hedendaagse kleren van de personen geven aan dat we niet hoeven te verwijlen in
een ver van ons verwijderd verleden, maar dat het kwaad om ons heen heerst, overal
waar rechten van anderen worden vertrapt.
Op ingenieuze wijze wordt dit drama, dat ondersteund wordt
met zeer passende, bijna onhoorbare muziek, nog eens digitaal vertoond op het
scherm, later zelfs met prachtige beeldtaal die doet vergeten dat men in een
theaterzaal zit en niet in een filmzaal.
Op de indrukwekkende site van de Albert Camus Society, zie hier, las ik dat Camus zijn
werk in cycli schreef en dat die steeds werden gevormd door een roman, een
toneelstuk en een essay. De drie cycli gaan achtereenvolgens over het absurde,
de revolutie en de liefde. Caligula
vormt het toneelspel in de eerste cyclus, De
mythe van Sisyphus vormt daarin het essay en De vreemdeling is de roman. Het is jammer dat Camus zijn derde
cyclus over de liefde niet meer kon afmaken, want het is een denker met een
grote zeggingskracht.
Hier
mijn verslag van het praatje van Damon Young in de Beurs van Berlage.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten