Achter de tendentieuze titel Seks en de zonde gaat een programmaserie schuil over de positie van
vrouwen in de islam. In zes afleveringen onderzoekt Halsema waarom een vrouw
zich aan dit geloof onderwerpt. Het motto ontleent ze aan Virginia Woolf, die
in Een kamer voor jezelf schreef dat de vrouw in de geschiedenis vaak anoniem
blijft. Zelf blijft ze ook niet buiten schot. Heel openhartig geeft ze haar
eigen visie weer. Ze herinnert zich nog het debat over de kopvoddentaks, dat ze
te erg vond voor woorden tot zij haar collega Naima Azough achter zich in de
Kamer met tranen in de ogen zag waarop ze naar voren snelde om Wilders van repliek
te dienen. Ze had zelf moeite met vrouwen die hoofddoeken droegen tot ze eens
voor haar huis werd aangesproken door een gesluierde vrouw die in plat
Amsterdams over haar mooie doekje sprak.
Aflevering 1:
Moslima’s in de polder
De moslima in de polder heet Fadwa Kartouki. Zij woont in
Lelystad, is maatschappelijk werkster, blogster en alleenstaande moeder met
twee dochters. Ze werd opgevoed met het beeld van een straffende god en diende
altijd op te passen om niet de fout in te gaan. Na een ruzie over een
spijkerbroek vluchtte Kartouki uit huis. Achteraf begrijpt ze dat haar ouders
ook niet anders konden. Op 9 september 2011 zat ze op de Hogeschool van
Amsterdam en voelde alle ogen op haar gericht. De groeiende islamafobie en de
radicalisering van de moslims legde druk op haar. Na haar huwelijk deed
Kartouki haar sluier af. Ze wil haar dochters een zo open mogelijke opvoeding
geven waarin de religie niet ontbreekt. Eigenwaarde is belangrijker dan eergevoel.
Ze ervaart wel een innerlijk conflict over de mate van genot die ze haar
dochters zal toestaan.
Halsema is zelf opgevoed in Enschede in een atheïstisch
gezin waarin ze gestimuleerd werd tot zelfstandigheid. Ze had een moeder die
wethouder was en haar veel vrijheid gaf, maar ze vond het erg dat ze naar een
naaktstrand gingen. Samen met haar moeder gaat ze naar de Gesluierde monologen die na tien jaar opnieuw wordt opgevoerd en
nog niets van zijn betekenis heeft verloren.
Aflevering 2: De
bikini als wapen
De Pakistaanse moslima Veena Malik is een seksbom in Bombay
ofwel een Bollywoodster. Moslims zijn niet geliefd in de stad en zeker de
Pakistaanse niet, na een bomaanslag in 2008 waarbij 166 Indiërs om het leven
kwamen. Ook Veena is omstreden omdat ze de etiquette tart. Vanwege haar
cultstatus wordt ze in India gedoogd.
Halsema loopt rond in de armoedige islamitische wijk. De
moskee is gefinancierd met Saoedi-Arabisch geld. De islamitische gemeenschap is,
na die in Indonesië, de grootste in de wereld. Het shariarecht geldt hier.
Vrouwen kennen geen vrij huwelijk en dragen een nikaab. Toch zijn er ook
samenkomsten waarin ze voor hun rechten opkomen. Ook vrouwen van andere geloven
worden geschoffeerd. De wereldwijde aandacht voor een groepsverkrachting in een
bus brengt wellicht verandering. Er is de postercampagne Save our sisters waarin godinnen toegetakeld afgebeeld zijn. De
luxe hotelkamer van Veena steekt protserig af bij de islamitische geest. Ze
zegt dat God haar niet veroordeelt voor haar acteerwerk. Er zijn ergere zonden.
Veena komt uit een traditionele Pakistaanse familie met vijf
zussen en een broer. Haar vader zat in het leger en Veena werd opgevoed door
haar oma die vrijzinniger was dan haar moeder. Ze ging naar de madrasa en kreeg
een sterke band met God. Toen de laatste haar, net als haar oudere zus, wilde
uithuwelijken, nam ze de wijk naar India. Ze werd in 2010 gevraagd voor een
programma van Big Brother. Omdat ze daarin een man zoende en in een zwembad
zwom werd er een fatwa tegen haar uitgevaardigd. Tijdens een televisie
interview werd ze onverwacht aangevallen door een moefti. Ze kon geen kant op
een beet van zich af, maar kon daardoor bijna een half jaar haar huis niet uit.
Toen ze daarna een autorit maakte werd ze bijna doodgereden door een tankwagen.
Ze besloot uit te wijken naar Dubai. In 2011 stond ze naakt in FHM, een Indiaas
mannenblad. Haar vader stond onder druk en nam afstand van haar op tv, maar
denkt dat ze in de val is gelopen en dat de foto’s getruct zijn. Veena voelt
zich schuldig tegenover hem en toont haar boerka aan Halsema, die ze aantrekt
als ze winkelt of op straat niet gestoord wil worden. Op internet circuleren
bedreigingen tegen haar.
Zelf zou ze nooit naar een Bollywood film gaan. Ze vertelt
de pers dat dit niet het hoogst bereikbare in haar leven is, maar een
noodzakelijke stap op weg naar een hoger doel.
Na dit portret hoorde Halsema dat Veena in Dubai halsoverkop
getrouwd was met een Pakistaanse zakenman en Mekka bezichtigd had. Halsema
herkende daarin de romantica met heimwee en begrijpt haar keuze.
Aflevering 3: Twee
zielen in de borst
De titel van deze aflevering slaat op Qatar waar Halsema een
onderhoud heeft met de bekende, uit Syrië gevluchte, liberale moslima Rufaida
al Habash. Halsema wandelt rond in het rijke, lege centrum van de hoofdstad
Doha, bekijkt alle pracht en praal in de etalages en is verbaasd als ze een
vogel hoort. Pakistaanse gastarbeiders groepen bij elkaar in een parkje. Ze
betitelt Qatar als een land van consumentisme én islamisme.
Rufaida werd in een religieus gezin geboren in Damascus. Ze
herinnert zich nog de geur van jasmijn in de straten. Ze woonde tot voor kort
in Hama, waar ze enkele koranscholen stichtte. In 1982 was ze zwanger toen het
regime een slachting aanrichtte. Haar kindje werd dood geboren. Ze zat twaalf
uur vast maar kwam vrij op voorsprak van haar man, die nog in Syrië is. Hij vond
het te gevaarlijk voor Rufaida en hun (klein)kinderen om in het oorlogsgebied te
blijven. Na de oproep tot militaire dienst van haar zoon vertrokken ze naar
Doha. Rufaida predikt de gelijkheid tussen man en vrouw in de islam maar krijgt
via de vertaling van tolk Hassna Bouazza de nodige kritische vragen van Halsema
op zich afgevuurd.
Godsdienstvrijheid is volgens Rafaida de basis van een vrije
samenleving. De sharia zou door vooraanstaande geleerden modern uitgelegd
moeten worden. De sluier is gebaseerd op een goddelijk gebod en voorkomt
maatschappelijke problemen. Een man mag een vrouw alleen slaan na overspel. Ook
de moderne vrouw heeft het recht om te scheiden. Jonge mensen mogen niet zoenen
om de integriteit van het huwelijk te beschermen. Homoseksualiteit is een
ziekte, polygamie aan verandering onderhevig. Ze ontkent dat de profeet een
vrouw had van negen jaar oud. Ze was tussen de vijftien en de achttien. Halsema
vindt dat nog steeds erg jong. Ze denkt dat Rufaida zo mild is om zich staande
te kunnen houden te midden van conservatieve imans en jonge vrouwen, die meer
vrijheid willen. In de islam bestaat volgens Halsema een groot verschil tussen
de theorie en de praktijk. Mannen hebben veel meer vrijheid dan vrouwen. Rafaida
zit in een spagaat en zoekt voorzichtig haar weg uit een mijnenveld.
Aflevering 4: De
vrouw achter het stuur
De vrouw die in haar eigen land niet achter het stuur mag,
heet Souad Al Shammany. Hoewel deze mensenrechtenactiviste en boegbeeld van de
vrouwenstrijd zelf geen rijbewijs heeft, richtte ze Women to drive op, dat in het geheim foto’s neemt van vrouwen achter
het stuur en die verspreiden. Omdat het te gevaarlijk is om Souad in haar eigen
land te ontmoeten, komt zij naar Cairo. Halsema leert haar daar de beginselen
van het autorijden.
Halsema wandelt eerst rond in Caïro, dat ze als een stad in
verval betitelt. Het Tahrirplein is voor haar in plaats van het plein van de
revolutie nu het plein van de intimidatie omdat vrouwen tijdens de dagen van de
revolutie zwaar geïntimideerd werden, ook door het leger, dat hen
maagdelijkheidstesten liet ondergaan. Souad zegt later dat vrije vrouwen een
revolutionaire kracht zijn omdat zij weer vrije kinderen opvoeden. Ze houdt
meer van het veelkleurige Egypte dan haar eigen zwart witte land.
Souad is een gescheiden vrouw met zes kinderen. Ze werd
geboren in een eenvoudig boerengezin in het noorden van het land en door haar
oudersm die liever een jongen hadden gewild, als jongen opgevoed met het idee
dat vrouwen gehoorzaam en onzichtbaar moesten zijn. Ze was al vroeg journaliste
en kreeg van haar schoonfamilie geen toestemming om te trouwen met de man van
haar keuze. Omdat haar vader niet wilde dat ze dokter werd, want dan zou ze
haar gezicht moeten tonen, ging ze koranstudies doen. Ze begreep dat vrouwen
het slachtoffer waren van een ideologie in een land met veel incest dat onder
tafel wordt geveegd.
Ze trouwde op haar achttiende maar werd mishandeld en ging
terug naar haar ouders. Later trouwde ze met een oudere man en schonk hem een
aantal kinderen. Haar dochter werd door de man op haar zevende naar een geitenboerderij
gestuurd. Souad liep weg en dook onder. Met veel moeite kreeg Souad haar dochter
na tien jaar los via de rechter. Het meisje had al die tijd tussen de geiten
geleefd. Ze hoopt dat koning Abdullah iets voor de vrouwen in haar land kan
doen, maar de weerstand van de conservatieve geestelijkheid is groot. Ze
richtte De Vrije Saoedische liberalen op met een andere vrouw, die inmiddels
gevangen zit. Femke volgt Souad in de media en is steeds blij dat zij nog niet
is opgepakt, terwijl ze toch niet anders vraagt dan rechten voor vrouwen zoals
bijvoorbeeld in Koeweit. Het zou de EU en de V.S. sieren als ze hun invloed
hiervoor zouden aanwenden en niet alleen hun handelsbelangen beschermen.
Aflevering 5: De
oprukkende islam
Onder het motto dat het persoonlijke politiek is, praat
Halsema met twee moslima die allebei een persoonlijke strijd voor hun denkbeelden
voeren. De een heet Shalina Litt en woont in een moslimwijk in Birmingham, de
ander Bejan Matur en vecht voor haar zaak in Istanbul. Beide stellen
individuele expressie boven groepsdwang.
De 34-jarige rymth and blues zangeres Litt is van
Pakistaanse afkomst, trouwde twee keer, kreeg kinderen, werd mishandeld,
studeerde pedagogiek op hbo niveau en bekeerde zich tot de conservatieve islam
om zichzelf te begrijpen. Halsema ziet op tegen het gesprek omdat de ideeën van
Litt zo ver van haar eigen denkbeelden liggen. Dat Litt een nikaab draagt maakt
contact moeilijk (zie foto). Anderzijds voelt Litt zich ongemakkelijk zonder nikaab.
Tijdens het gesprek doet ze de sluier toch even omhoog, net als ze doet als ze
lesgeeft of onder vrouwen is. Ze krijgt wel vaker de vraag gesteld of de sluier
niet bedoeld is om zich daarachter te verschuilen na haar negatieve ervaringen
maar zelf vindt ze dat ze door de sluier spiritueel geheeld wordt.
Halsema concludeert dat Litt vrij wil zijn door onzichtbaar
te worden. Dat is een andere positie dan gepropagandeerd wordt in de
salafistische moskee in de wijk, gevestigd in een oud kerkgebouw. Die prediken
de islamitische staat, waarin vrouwen onderdanig moeten zijn. Inmiddels heeft
Litt haar muziekcarrière weer opgepakt, alleen nu in spirituele zin.
De knappe 46-jarige Bejan Matur is een Koerdisch Alevitsich
dichteres die strijd tegen de dwang die van Erdogan uitgaat. Ze kwam ook al in
beeld in de derde aflevering van Langs de grenzen van Turkije van Bram
Vermeulen en haar werk werd internationaal vertaald. Ze vertelt dat haar
moeder, een sjamanka, een belangrijk inspirator voor haar was en dat ze van
haar de traditie van treurzangen erfde. De Alevieten zijn liberaler dan de
soennieten, uiten zich in spirituele dans en muziek en werden hard onderdrukt.
Ze zegt dat de kemalistische revolutie van Atatürk niet vanuit het volk kwam,
maar werd opgelegd door militairen. Matur werd vanwege haar Koerdische ideaal opgepakt
toen ze rechten studeerde en in de gevangenis gemarteld, iets waarover ze nog altijd
moeilijk kan praten. Ze genas zichzelf in de gevangenis met poëzie. De laatste
decennia staat de discussie over de mensenrechten centraal in Turkije. De overheid
staat tegenover de samenleving die kosmopolitisch is en een mengelmoes van
beschavingen. De komst van Erdogan leek een bevrijding maar hij ontpopte zich
als een conservatief, die wil opleggen hoe een islamiet dient te leven. Gezi
was een voorbeeld van een volksexplosie tegen zijn ideeën. Volgens Matur weet
men in Turkije niet om te gaan met macht en heeft men geen respect voor
andersdenkenden.
Aflevering 6: Tussen
hoop en vrees
In de laatste aflevering bezoekt Halsema de Marokkaanse Latifa
Jbabdi, die een levenlang voorvechtster van vrouwenrechten is. De inmiddels 59
jarige activiste vertelt dat in haar islamitische opvoeding goede omgangsvormen
centraal stonden. Ze las dagelijks in de Koran, maar ze droeg wel een korte rok
naar school en zwom in het weekend in zee. Het extremisme was afwezig. De
politieke situatie onder de absolute monarch Hassan II was evenwel moeilijk. De
jaren zestig en zeventig werden de jaren van lood genoemd. Duizenden politieke
tegenstanders werden gevangen gezet en gemarteld. Latifa maakte, tot bezorgdheid
van haar ouders, al op haar veertiende deel uit van een verboden revolutionaire
organisatie. De politie probeerde haar te ontvoeren en schakelde haar vader in
om haar van actie af te houden. In 1977 werd Latifa toch ontvoerd en acht
maanden geblinddoekt opgesloten in Casablanca. Ze kreeg een jongensnaam om haar
vrouwelijke identiteit af te nemen. Door martelingen verslechterde haar
gezondheid en meer dood dan levend werd ze overgeplaats naar een gewone gevangenis.
In de jaren negentig kwam het tot massademonstraties. De voorwaardelijke
vrijheid van Latifa werd omgezet in volledige vrijheid door de amnestie voor
alle politieke gevangen door Mohammed VI, de zoon van Hassan II, die de mensen-
en vrouwenrechten wilde verbeteren en democratie invoeren. Latifa voerde
debattten over het hervormen van het familierecht, waarbij de partners gelijke
rechten moesten krijgen. Daartoe baseerde men zich op een moderne interpretatie
van de islam. Halsema is kritisch over het feit dat men daarmee binnen de
sharia bleef, maar Latifa stelt dat het inmiddels om een seculiere wet gaat. Dat
de praktijk weerbarstig is, blijkt uit het opvanghuis dat ze bezoeken voor
vrouwen die mishandeld, verkracht of verstoten zijn. Inmiddels werkt Latifa weer
in het onderwijs, als directeur van een school. Haar twee volwassen zoons voeren
actie, bijvoorbeeld tegen het verbod om in het openbaar te zoenen. De oudste
zoon denkt dat de islamistische regering die het alcoholgebruik aan banden
probeert te leggen, wel zal merken dat het niet zo gemakkelijk is om een land
te besturen en daardoor aan macht zal inboeten.
Terug in Amsterdam zet Halsema zich aan een conclusie. Geen
enkele van de vrouwen die ze sprak past in een hokje. Allen hebben hun eigen
manier om met hun geloof om te gaan. Veena Malik stelde dat men alleen iets kan
veranderen door deel te nemen aan het systeem. In Nederland krijgt de
fundamentele islam erg veel aandacht. Er is een strijd gaande tussen de
hervormingsgezinde en de conservatieve islam, waarbij te hopen is dat de zachte
krachten zullen zegevieren. Dat is slechts voor een deel een antwoord op de vraag die ik in mijn achterhoofd had, namelijk waarom
er zo weinig inbreng is van verstandige moslims. Waar blijft hun spreekbuis?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten