Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zondag 4 oktober 2015

Magie van de montage (2015), documentaire van John Appel


Psychologen met beeld staan aan het kraambed van een film

Onder de kop In de donkere kamer van de documentaire treedt John Appel binnenskamers om te kijken naar het proces van het documentaire maken. Een film wordt drie keer geboren, zegt hij: eenmaal op papier, vervolgens tijdens het filmen en tenslotte tijdens het monteren. De laatste bevalling is het pijnlijkst, omdat hierin naar het wezen van het spreekwoordelijke kind gezocht wordt. Dit geldt ook voor fictie, dus voor drama. Appel verstaat zich met zes editors die hem over hun vak vertellen.

Ot Louw zegt dat monteren het maken van de keuze is waar in het materiaal te snijden. Hij vindt dat de montage niet moet opvallen om de kijker niet weg te halen uit de vertelling. Bij monteren gaat het niet om wat men eruit haalt maar om wat men erin zet. Hij vindt het belangrijk om alert te blijven op manipulatie en wil graag oprecht zijn. Een keuze is volgens hem nog geen manipulatie. Hij is gecharmeerd van de lange stiltes in de reflexieve documentaire De wording van Cherry Duyns. Hij noemt monteren geen kunst, maar een vak. Hoewel Appel zijn bedenkingen tegen het ensceneren heeft, ontkomt men daar volgens Louw niet aan. Hij ontmoet vaak regisseurs die weinig vertrouwen hebben in hun materiaal en moet dan optimisme uitstralen.

Gijs Zevenbergen zegt dat monteren knippen in de werkelijkheid is. Naar aanleiding van een scène uit de documentaire Zij gelooft in mij waarin hoofdpersoon André Hazes in een huwelijkscrisis verkeert en liever niet gewild had dat de scène in de documentaire kwam, zegt hij dat de ziel van de documentairemaker uit de documentaire moet spreken, net als zijn eigen ziel. Om het wezen van een scène te pakken te krijgen, wil hij altijd van tevoren alles weten over de documentairemaker met wie hij samenwerkt. Het nadenken over het begin- en eindshot speelt altijd mee tijdens het monteren. Het helpt als dat duidelijk is, zoals in Het nieuwe Rijksmuseum van Oeke Hoogendijk waarin de terugkeer van het licht in het museum gefilmd wordt. Daarna gaat het om de karakters. In bovengenoemde documentaire koppelde hij een vergadering over de kleur van de wanden aan de beheerder die op duivenjacht ging. Door het spelen met tijd en plek worden één en één drie, zegt hij. Tijdens de restauratie van een schilderij door een door haar gasmasker hijgende restauratrice kijken de geportretteerde mannen toe. Als de cameraman de leadgitaar speelt, doet de editor de ritme sessie. De montage van Janine van Paul Cohen was lastig omdat de hoofdpersoon een harmonieus karakter heeft. In een scène met commerciële lieden kwam het contrast met Janine Jansen duidelijk naar voren. Uit het eind van de documentaire spreekt een verlangen naar een ander leven. De mineurstemming begeleid door ijle muziek van Benjamin Britten maakt dat de kijker Janine in het hart sluit.

Menno Boerema wilde de wereld via de film veranderen en hoewel dat niet gelukt is, heeft hij nog steeds wel die houding. Hij vraagt de documentairemaker vaak welke shot hem of haar het meest is bijgebleven omdat dat voor hem het beginbeeld is. Hij vindt het zwaar steeds het gevecht met een documentairemaker aan te gaan. Het gaat om een persoonlijke inzet van de maker. Een huilende regisseur is geen uitzondering in zijn studio. Hij noemt de editor een psycholoog met beeld. Hij geniet ervan om een magische sfeer op te wekken dat het verhaal spanning geeft, zoals in Dagboek van een postduif van Floris-Jan van Luyn. Geloofwaardigheid is belangrijk, zelfs als de inhoud ongeloofwaardig is. Volgens hem mag men de persoon nooit misbruiken. De grote vakantie van Johan van der Keuken handelt over leven en dood en grossiert in lange shots en onscherpe beelden.

Niels van Koevorden en Sabine Lubbe Bakker vertellen over de samenwerking bij de documentaire Ne me quitte pas, waar Appel zich net als ik ongemakkelijk over voelde. 
Lubbe Bakker legt uit dat ze niet teveel wilde snijden omdat het verhaal dan harder binnen zou komen, hetgeen inderdaad het geval is. Over de val van Marcel zegt ze dat medelijden onnodig is. Hij en Bob voelden zich niet gemanipuleerd.

Mieneke Kramer ligt nog in bed als ze de vraag krijgt voorgelegd over haar visie op monteren. Ze komt tot het vertalen van de ideeën van de regisseur voor de kijker en wil dat die dezelfde spanningsboog als zijzelf ervaart. Er is voor haar geen aanwijsbare grens in hetgeen getoond kan worden. Dat moet steeds opnieuw ontdekt worden, al wordt ze daarbij geremd door de regisseur. Appel gaat in op passages die niet lukken. Kramer mist wel eens het drama, omdat ze de ontwikkeling van de hoofdpersoon niet wil vertellen maar laten zien. In Adelborsten van Walter Stokman gebeurt dit laatste bijvoorbeeld door de manier waarop iemand uit zijn ogen kijkt. Ze wordt blij als ze weet dat mooi resultaat uit gaat komen. 

Magie van de montage maakt meer bewust van de mensenhanden die aan de totstandkoming van een documentairefilm gewerkt hebben. Zo vraag ik me af waarom Kramer eigenlijk in bed gefilmd werd. De montage van deze documentaire was in handen van Mario Steenbergen.

Hier de trailer van Magie van de montage, hier mijn recensie van Ne me quitte pas, hier die van Janine, hier die van Dagboek van een postduif.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten