Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



dinsdag 10 april 2018

Over de rug van de Andes (2018), reisserie met Stef Biemans


Stef Biemans reist, geholpen door researcher Barbara Smit, door Zuid Amerikaanse landen die in de Andes liggen en is vooral begaan met de gewone Zuid Amerikaan. Zijn toon is meteen goed. Hij maakt, in het begin tenminste, aantekeningen zoals Ruben Terlou foto’s maakte, is betrokken bij de mensen en schuwt zelfkritiek en kritiek op het Westen niet.

1: de berg die mannen eet

Biemans begint in de Bolviaanse stad Potosí, die de hoogste ter wereld is en een zilvermijn bezit die al vijfhonderd jaar voor welvaart zorgt, al neemt hij tegenwoordig meer dan hij geeft. Biemans koopt bijna pure alcohol en cola voor de mannen die in de mijn werken. Een beeld van de oom zorgt voor bescherming en wordt geëerd met bier. Diens erectie heeft volgens een mijnwerker te maken met het machismo in hun cultuur. Het werk is volgens hem zwaar. Hij kauwt op cocabladeren om het vol te houden, men wordt vaak niet ouder dan vijfenveertig, maar hij is blij dat hij werk heeft. Zijn vrouw wil niet dat haar zoons later ook de mijn in gaan. Ook tijdens de katholieke processies wordt veel alcohol gedronken. Biemans bezoekt zieke mijnwerkers in het ziekenhuis en neemt fruit voor hen mee. Vanwege stoflongen kan men nauwelijks lopen of praten, maar men houdt de moed erin. Een man van vijfenveertig jaar oud met zeven kinderen vindt het niet erg om dood te gaan, maar Biemans vindt het toch vervelend dat hij daarover begonnen is, want misschien geloofde de man nog wel in een wonder. De mijnwerkers worden op de goed verzorgde begraafplaats bij hun collega’s begraven. Omdat er een tekort aan graven is, worden oude graven leeg gemaakt en de gemummificeerde lijken gecremeerd. Een vrouw heeft de foto van haar man verstopt om niet steeds het verdriet te voelen. Ze verwerkt het verlies tijdens een individuele herdenking. Een historicus die lang in Spanje is geweest, toont schedels van monniken die de Inca’s kerstenden en tempels bouwden van zilver. Een mijnwerker stelt het gebrek aan eerbied voor de natuur aan de kaak. Hij vindt dat men de rijkdom ook voor toekomstige generaties moet bewaren in plaats van alle zilver te delven. Dat geldt ook voor de winning van lithium uit de zoutvlaktes. We hoorden hier in 2013 al over in de reisserie Paul Rosenmöller en de strijd van Latijns Amerika. Een Chinees bedrijf is hiermee bezig, omdat de staat het benodigde kapitaal mist. Biemans wijst op een tegenstelling tussen het eren van moeder natuur tijdens processies en het verwoesten van de aarde. Hij vraagt zich af of wij ook niet medeplichtig aan de wantoestanden zijn. Het antwoord moge duidelijk zijn.

2: de wolkenkrabber van Santiago

De enorme woontoren in het centrum van Santiago de Chile is een toonbeeld van economische macht. Deze werd in de tijd van Pinochet gebouwd door een Duitse aannemer. De toren staat op het terrein van het Costanera Center is veruit het hoogste punt in de stad en van alle kanten waar te nemen. Een vrouw vertelt dat ze trots is op de toren maar de meeste mensen vinden het een uiting van het kapitalisme dat de bevolking in arm en rijk verdeelt. Biemans las dat veel Chilenen depressief zouden zijn en daarom wordt er op de universiteit aan lachtherapie gedaan voor studenten die zwaar in de schulden zitten. Biemans gaat, om de ziel van de Chileen te leren kennen, op bezoek bij een krantenarchief en krijgt van de bibliothecaresse een editie voorgeschoteld uit september 1973 waarin te lezen staat dat president Pinochet na de (zelf)moord van Salvador Allende van Chili een rijk land maakte door privatisering en liberalisering. Dat leidde echter bij de bevolking tot torenhoge schulden, die ze alleen kunnen aflossen door heel hard te werken. De opvoeding komt daardoor in het gedrang. Grootouders nemen de deel daarvan op zich en klussen bij om het inkomen te verhogen. Biemans leest in de krant dat er dagelijks twee zelfmoorden te betreuren zijn vanaf het Costanera Center. Dat geeft aan hoe zwaar men lijdt onder het kapitalisme, dat zich daar veel bruter manifesteert dan in West Europa.
Biemans vertrekt in de richting van Argentinië om te praten met een Mapuche indiaan die zich tegen de globalisering keert en de jeugd wil beschermen tegen de verlokkingen van de moderne tijd. Het is schokkend te horen dat zijn oudste zoon na zijn studie op zeventienjarige leeftijd in de stad zelfmoord heeft gepleegd omdat hij tussen wal en schip viel. De rook van de vulkaan geeft de indianen advies en leert hen om mens te zijn. Deze rook weet ook dat het verlangen naar de moderne cultuur op een illusie berust. De indiaan praat met andere jongeren om te voorkomen dat ze het verkeerde pad op gaan.
Het is grappig dat Biemans een sofa geleend heeft en die in het park heeft neergezet, zodat inwoners van Santiago kunnen vertellen over hun grootste wensen die toch vooral op sociaal gebied liggen. Een jonge vrouw die in een tent op straat woont nadat ze uit een psychiatrische kliniek is weggelopen, overhandigt Biemans een tekening met daarop een uitnodiging voor een miniconcert in de kliniek. Biemans laat die vermenigvuldigen en deelt die uit op het terrein van de in armoede verkerende kliniek. Dat leidt tot een openhartig gesprek met een patiënte die daar al lang zit na een zelfmoordpoging en geniet van Gracias a la vida, ten gehore gebracht door twee muzikanten. Biemans concludeert dat de belofte van gelijkheid sterk botst met de bestaande ongelijkheid in Chili. Steeds meer mensen staan er alleen voor.  

3: El paraíso tecnológico

Met het technologisch paradijs wordt de economische toestand op Vuurland bedoeld, het zuidelijkste deel van Zuid Amerika dat gedeeld wordt door Chili en Argentinië. Om ervoor te zorgen dat het gebied niet aan Chili verloren ging, zorgde Argentinië voor een economische impuls van de technologie sector. Die trok allerlei latino’s aan die ontdekten dat ze niet alleen in het noorden maar ook in het zuiden een beter leven konden leiden.
Biemans is in Ushuaia, de meest zuidelijke stad ter wereld, waar Darwin ooit aanmeerde met zijn Beagle en die nog steeds de naam is van het bier dat daar gedronken wordt. Biemans rijdt mee met een Indiaanse taxichauffeur die het gebied nog kent toen het slechts bevolkt werd door schapenhoeders en koeienjongens en niet veel op heeft met de economische voorspoed. Biemans loopt rond in een fabriek waar televisies worden gemaakt, maar hij mag niet spreken met het personeel, omdat dit ten koste zou gaan van de productiviteit. Hij zit er met een bedrukt gezicht bij en gaat daarom naar hun houten onderkomens die ze zelf gebouwd hebben. Hij spreekt de burgemeester van dit kamp die vertelt dat ze droomde van een eigen huisje en dit dan ook heeft, al is het van hout. In het nabijgelegen bos ontmoet Biemans een beverjager die vertelt dat de bevers hier ooit vanuit Canada geïmporteerd zijn om de bontindustrie een impuls te geven, maar dat die nooit van de grond gekomen is. De bevers verstoren met hun geknaag wel de natuurlijke omgeving. Ook hij heeft in zijn hutje in het bos meer op met kennis dan met materieel gewin. Hij zet Biemans een hap bevervlees voor en vertelt over het liefdespad waar hij zijn seksuele behoefte kwijt kan. Biemans gaat vervolgens op zoek naar dit pad en wordt enkele malen met een kluitje in het riet gestuurd tot hij de baai gereikt waar stelletjes, met uitzicht op de lichtjes van Ushuaia, de liefde met elkaar bedrijven. De liefde is belangrijk in Zuid Amerika zegt Biemans maar die moet, net als elders in de wereld, tegenwoordig concurreren met het vooruitgangsdenken dat geleid wordt door kapitalistische geldzucht. In een gokwinkel kan men loten krijgen met nummers die verwijzen naar een droom die men de vorige nacht gehad heeft en die geluk moeten geven. Tenslotte is Biemans met een ontveld lam bij een gaucho die graag de traditie in ere houdt. Biemans zit met de familie aan tafel, eet van het lam en drinkt maté. Net als in de vorige aflevering zijn de inkijkjes, dit maal met een drone, verrassend en de muziek meeslepend.

4: het eeuwige leven

Biemans is in Ecuador en vliegt naar Vilcabamba dat grenst aan Peru. De mensen leven daar langer dan elders. Hij kijkt naar oudjes die gymnastieken en walsen, maar hoort van een 89 jarige dat ze niet lang meer wil doorleven. Biemans is bang om het onderwerp levensbeëindiging aan de orde te stellen en vindt daar pas aan het eind van de uitzending de moed voor. Hij hoort dat men hier langer leeft door veel fruit te eten en een vuilnisman zegt dat het klimaat hier gunstig is en dat er veel ijzer in het water zit. Biemans staart over de rivier en denkt aan zijn vader van 77 die ooit zei dat hij hem maar in zijn rolstoel het kanaal in moest rijden als het zo ver was. Dat is een heel ander verhaal dan dat van de 104 jarige Don Segundo die zich nog altijd sterk voelt en zelfs een dansje met Biemans maakt.
Indianen in het noorden van Ecuador denken dat ze oud worden door de invloed van de vulkaan in hun omgeving. Een medicijnenvrouw met veel plantenkennis voert rituelen uit die jonge kinderen moeten beschermen tegen ongeluk. Ze behandelt ook de buikklachten van een moeder met een cavia, die de klachten moet overnemen en is na een verzoek van Biemans bereid het beestje te laten leven.
De kinderen in de hoofdstad Quito vertellen hem over hun president Luis Moreno die in een rolstoel zit. Het precieze weten ze daar niet van, maar de man zorgt in ieder goed voor hen en minder validen, zoals de kleine mensen. Een dokter deed onderzoek naar de oorzaken van de groeistoornissen en ontdekte dat die beschermen tegen diabetes en kanker. Hij zegt ook dat deze mensen gelukkiger zijn dan hun valide medemensen omdat ze hun probleem geaccepteerd hebben.
In een nonnenklooster met nonnen uit verschillende Spaanstalige landen worden zieken verpleegd, waaronder een non met Alzheimer. Een vrouw met terminale darmkanker brengt Biemans tenslotte tot zijn vraag aan een jonge non over euthanasie maar zoals we konden raden is dat niet in overeenstemming met de wil van God. Biemans is tenslotte op een begraafplaats waar de doden geëerd worden. Er wordt zelfs door een oudere broer gerouwd over een zus die als foetus overleed. Biemans vraagt zich af of dit komt door de sterke invloed van de kerk of dat Zuid Amerikanen zo verknocht zijn aan het leven.  

5: mijn schoonmoeder bleef thuis

Biemans is nog steeds in Ecuador maar nu aan de grens met Colombia, in een vallei waar men huwelijksceremonies houdt bij een oude boom. Deze symboliseert een vrouw die getrouwd is met een man die weer wordt voorgesteld door een meer. De boom staat zo hoog dat ze de man in de gaten kan houden. Stelletjes komen bij de boom om hun huwelijksbelofte te bevestigen en dat kan niet zonder de aanwezigheid van de schoonmoeder, over wie in Zuid Amerika veel grappen worden gemaakt. De echtgenote van de man heeft een perceel land van de schoonmoeder gekregen omdat haar zoon werkloos is. Dat veroorzaakt, zoals we horen, frictie tussen de echtelieden in een land waar grondbezit belangrijk is. De flauwe grappen over de schoonmoeder stemmen Biemans tot nadenken.
Een paar honderd kilometer verderop doen rijke boeren, die bekend zijn onder de naam chagra’s, een rodeo. Biemans is te laat om met hen over hun traditie te praten, want inmiddels is men al beschonken, maar hij spreekt wel een vrouw die zegt dat de boeren opscheppers en macho’s zijn. Zelf gaat Biemans breder lopen om niet uit de toon te vallen bij de mannen. De schoonmoeder is een onderwerp waarover gesproken kan worden. Een man die een mislukt huwelijk achter de rug heeft, is pisnijdig op zijn schoonmoeder omdat ze zijn vrouw aan een ander gegeven heeft. Een andere vrouw die aanwezig is op het feest, legt uit dat het machismo bij de moeder begint die haar zoon meteen aan haar wil binden. Dat zegt veel over de opvoeding in Zuid Amerika, zegt Biemans en dat maakt ook dat men voor de schoonmoeder op de hoede moet zijn.
Voorbij de Colombiaanse grens worden veel vrouwenmoorden gepleegd. Dat heeft te maken met de dominantie van de man, die zijn vrouw in een traditioneel patroon duwt terwijl de vrouw daar niet van gediend is. Biemans kijkt naar een tienjarig, moederloos zoontje dat stil aan de tafel bij zijn oma zit en het niet gemakkelijk heeft. Gelukkig is er een organisatie die zich om de gezinsproblematiek bekommert. Door familiale omhelzingen probeert men de problemen voor te zijn. Dan zijn er ook nog vrouwen die liever niet trouwen maar met elkaar samenwonen en hun eigen leven bepalen. Ze zeggen dat ze met de nek worden aangezien door mannen, die hetzelfde promiscue gedrag vertonen. Tenslotte maakt hij een huwelijksaanzoek mee op een boot die op de rivier Maria Magdalena vaart, maar die komt in de laatste aflevering nader ter sprake.  

6: de moeder van Colombia

Biemans is in de Colombiaanse havenstad Honda, die lange tijd de belangrijkste stad van het land was, maar inmiddels vergane glorie. Hij vraagt een communistische schilder een portret te maken van de rivier, die de moeder van Colombia wordt genoemd, om daarin de ziel van het continent te vangen.
Colombia staat na een lange drugsoorlog tegen Pablo Escobar op een keerpunt in de geschiedenis en wil het verleden achter zich laten. De brug die over de rivier gebouwd wordt en naar Bogota zal leiden, moet voorspoed brengen, al zal dit volgens Biemans de rivier niet ten goede komen. Deze wordt straks uitgebaggerd door Chinezen die een contract met de overheid hebben gesloten, die daar ook weer aan verdiend. Biemans vraagt zich af of de spoorlijn straks ook in Chinese handen komt een heeft een bijzondere ontmoeting met een dove Finse priester die zich door een brommer over de spoorlijn laat vervoeren, al is een gesprek over de vrouw Maria Magdalena moeilijk.
Hij laat aan de hand van een ceremonie rond de vereerde medicijnman Mohan zien hoe het christelijk geloof doordrongen is van meer traditionele elementen. De visser die Mohan speelt vertelt dat deze aan de borsten van de meisjes sabbelt, een andere visser vertelt dat Mohan zijn netten omkeerde, waardoor zijn vangst verloren ging. De schilder leest voor dat Mohan staat voor de kracht van de voortplanting en dat hij vrouwen van vissers ontvoert die zich niet aan de regels houden. Volgens Biemans houdt hij vooral een waarschuwing in voor meisjes die zich te ver in de rivier wagen en ook voor het natuurgeweld. Daarmee heeft hij een link gelegd naar het stadje Armero die door een vulkaanuitbarsting is weggevaagd. Met meisje Omatra Sanchez die bekneld zat en langzaam stierf in het water staat 32 jaar later nog op het netvlies van de televisiekijker.
Biemans bezoekt gevaarlijke nijlpaarden die een erfenis van Escobar zijn en vraagt de schilder of hij die ook op kan nemen in zijn schilderij. De twee drinken een biertje in de deuropening van diens atelier, hetgeen deuren genoemd wordt.
Een priester weet te vertellen dat Maria Magdalena met Jezus een platonische verhouding had. Tijdens het feest van de conceptie van Maria is deze priester nijdig dat de burgemeester een meer profaan kerstshow heeft georganiseerd.
Biemans sluit af met een portret van een Venezolaanse prostitué die illegaal naar Colombia is gekomen om geld voor haar arme familie te verdienen. Ze vertrekt weer met de bus en heeft tassen met eten bij zich. Voor Biemans symboliseert zij de hoop dat het beter wordt, niet als vroeger door grote revoluties maar met kleine stappen.   

Hier meer informatie op de site van de VPRO, hier mijn verslag van Paul Rosenmöller en de strijd van Latijns Amerika.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten